Ekslibris Adolfa Sternschussa jako przykład poszukiwania sztuki narodowej

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest ekslibris wykonany w 1904 r. dla kolekcjonera i miłośnika sztuki żydowskiego pochodzenia – Adolfa Sternschussa. Stworzony przez Antoniego Procajłowicza znak książkowy – uchodzący za sztandarowy przykład sztuki młodopolskiej i posiadający bogatą literaturę – nie doczekał się do tej pory pogłębionej analizy. W tekście podkreślono jego związek z ruchem odnowy rzemiosła drukarskiego i poszukiwaniem nowej sztuki opartej na wartościach polskich, omówiono też szereg wystaw i wydawnictw stanowiących drogę rozwoju dla tego procesu. Inspiracją dla omawianego dzieła była ludowa wycinanka, a źródła tych inspiracji można szukać w działalności Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana, szczególnie zaś Jerzego Warchałowskiego, który był jej pierwszym miłośnikiem i badaczem. Wycinanka polska przez swoje niezwykłe bogactwo form – niespotykane wśród innych narodów – posiadała z założenia narodowy charakter.  Natomiast źródła zastosowanych motywów – ptaków siedzących po bokach tablicy napisowej zwieńczonej koroną – można doszukiwać się w ekslibrisie herbowym oraz w sztuce żydowskiej (niekoniecznie samej wycinance). Jak wykazano, ten właśnie motyw – zwierząt pilnujących tablic kamiennych – należał do adoptowanych układów w polskiej sztuce, np. architekturze.